Trong chuyên ngành Y khoa đốt sống cổ thứ 1 (C1) có tên gọi là “Atlas”. Đây là một eponym, nghĩa là một thuật ngữ y khoa được đặt theo một tên riêng. Đốt sống Atlas nằm ngay dưới lồi cầu chẩm. Điều này có nghĩa là nó phải gánh toàn bộ sức nặng của hộp sọ (the skull) và các thành phần trong đó. Ta có thể liên tưởng hộp sọ như là một cấu trúc có hình giống như một khố cầu, có thể ví von như “quả địa cầu” vậy.
Vì sao đốt sống này có tên gọi như vậy?
Cái tên “Atlas” có nguồn gốc sâu xa từ Thần Thoại Hy Lạp xưa kia. Dựa theo cuốn “Thần Hệ” (Theogony) của Hesiod [1], một trong những tác giả viết về thần thoại Hy Lạp từ xa xưa, từ thủa khai thiên lập địa. Trái đất theo thần thoại Hy Lạp có hai “vị thần” được sáng tạo gần như đầu tiên là Gaia và Ouranos.
Gaia tượng trưng cho trái đất, còn Ouranos tượng trưng cho bầu trời. Họ lấy nhau và sinh ra 12 vị Titan. Là những người khổng lồ thống trị thế giới bấy giờ. Ngoài ra, Gaia còn sinh hạ cho Ouranos 3 vị khổng lồ một mắt (Cyclopes) và 3 vị khổng lồ nghìn tay (Hecatonchires). Tuy nhiên, vì lý do “bọn này quá xấu xí” nên Ouranos đã tống thẳng 6 người con sau của mình xuống ngục Tartarus (có thể nói là “Vô gián địa ngục” trong thần thoại Hy Lạp xưa).
Sau này, do Ouranos càng ngày càng trở nên bạo ngược, Gaia bàn bạc với các con của mình lật đổ ông ta. Trong số 12 vị Titan, chỉ duy nhất có Kronos, Titan nam trẻ tuổi nhất, là đủ can đảm để đứng ra nhận nhiệm vụ tiêu diệt Ouranos. Sau khi lừa được và chuốc say Ouranos, Kronos sử dụng một lưỡi hái (scythe) để chém đứt… well… đường con cháu của Ouranos, giết chết ông ta.
Ngay trước khi qua đời, Ouranos để lại cho Kronos một lời sấm truyền rằng: “số ta ra sau, sau này ngươi cũng sẽ chịu vậy!”. Tức là: Kronos sẽ bị chính 1 người con của mình tiêu diệt.
Kronos lên ngôi và rồi trở nên tàn bạo không kém gì Ouranos. Tuy vậy, hắn ta khôn ngoan hơn Ouranos nhiều, và sử dụng một đội quân tinh nhuệ gồm các Titan thân cận để bảo vệ cho mình. Trong số đó, viên tướng giỏi nhất, tàn bạo nhất, có sức khỏe mạnh nhất có tên là Atlas. 4 anh em nam Titan của hắn, do có công giữ chặt Ouranos trong lúc Kronos giết ông, mỗi người được cai quản 1 góc của thế giới và được giao nhiệm vụ giữ bầu trời, không để cho nó rơi xuống và đè bẹp mặt đất.
Vợ của Kronos, Rhea, liên tục sinh hạ 5 người con: Hestia, Demeter, Hera, Hades, và Poseidon. Kronos, do lo sợ lời sấm truyền từ phụ vương khi xưa, liền nuốt hết cả 5 đứa con này vào bụng để ngăn không cho chúng chiếm ngôi (và hủy diệt) mình. Đến khi đứa trẻ thứ 6, Zeus, ra đời, Rhea đã không còn chịu đựng nổi. Nữ Titan cho một con đại bàng gắp Zeus đi nuôi dưỡng bí mật ở đảo Crete, còn Kronos thì bị vợ lừa cho nuốt một tảng đá, thứ mà hắn cứ tưởng lầm là Zeus.
Khi lớn lên, Zeus bày mưu tính kế, cứu các anh chị của mình ra khỏi bụng Kronos. Với sự trợ giúp của các Cyclopes và Hecatonchires (được Zeus và đồng bọn giải cứu khỏi Tartarus), các thần phát động một cuộc chiến chống các Titan.
Sau cùng, phe Zeus thắng. Khi định tội các Titan, Zeus quyết định đày họ xuống Tartarus để chịu hình phạt đời đời.
Lúc này, một Titan bất chợt cười lạnh mà nói rằng: “Cái thằng ranh con! Mày nghĩ mày hay lắm à? Mày chả biết cái gì về cai trị cả. Để tao xem nếu không có 4 Titan ở 4 góc trời nâng bầu trời lên cao, thì mày làm cách nào để giữ cho bầu trời không sụp xuống đây?”
Zeus nhìn vào mặt tên dĩ hạ phạm thượng, và nhận ra rằng đó chính là Atlas. “Ah, vậy à? Được, vậy thì bây giờ gánh nặng gánh bầu trời, ta giao cho nhà ngươi, và chỉ một mình nhà ngươi mà thôi.” Và cứ như thế, Atlas bị cột vào một tòa núi lớn ở Bắc Phi (dãy núi này đến ngày nay vẫn gọi là rặng núi Atlas) mà chống sức nặng bầu trời trên vai vĩnh viễn.
Trong các hình minh họa và tượng tạc Atlas xưa kia, người ta hay miêu tả Atlas là một người đàn ông khỏe mạnh, gánh một quả cầu trên vai. Quả cầu này từng tượng trưng cho bầu trời (với các chòm sao) . Tuy nhiên, do bầu trời khó vẽ và tạc ra, nên sau này người ta vẽ lại quả cầu thành một quả địa cầu (Hình 3). Vì quả địa cầu là một cấu trúc hình quả cầu, cũng giống như hộp sọ, nên khi nhìn vào đốt sống cổ C1, và cách nó “gánh” hộp sọ bên trên, các nhà giải phẫu học ngày xưa đã quyết định đặt cho nó cái tên “Atlas”. Và thế là đốt sống cổ thứ nhất mang tên Atlas đến ngày nay.
References:
1. Hesiod, . (2021). Theogony. Lanham: Dancing Unicorn Books.
Images:
Hình 2: https://dreamingandsleeping.com/atlas-greek-god/
Hình 3: https://www.thoughtco.com/greek-god-who-carried-world…
Xem thêm các chủ đề khác tại:
https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:7033621775380807680
https://www.instagram.com/p/Co6FvcNPC8y/
https://twitter.com/acamedicenglish/status/1627858745538785281
https://www.pinterest.com/pin/1139199668221758222/
https://www.flickr.com/photos/acamedicenglish/52702008410/in/dateposted-public/
https://www.instapaper.com/read/1581114374
https://www.reddit.com/user/acamedicenglish/comments/117w18u/t%C3%ACm_hi%E1%BB%83u_chi_ti%E1%BA%BFt_v%E1%BB%81_thu%E1%BA%ADt_ng%E1%BB%AF_y_khoa_trong_ti%E1%BA%BFng/
https://www.hahalolo.com/post/63f45dda0d7de61cdfc0f9e5
https://www.vingle.net/posts/5359571
https://www.quora.com/profile/Acamedic-English/T%C3%ACm-hi%E1%BB%83u-chi-ti%E1%BA%BFt-v%E1%BB%81-thu%E1%BA%ADt-ng%E1%BB%AF-Y-khoa-trong-ti%E1%BA%BFng-Anh-v%E1%BB%81-%C4%91%E1%BB%91t-s%E1%BB%91ng-Trong-chuy%C3%AAn-ng%C3%A0nh-Y-khoa-%C4%91%E1%BB%91t-s%E1%BB%91ng-c%E1%BB%95-th%E1%BB%A9-1-C1-c%C3%B3-t
https://lookbook.nu/look/9456374
https://www.patreon.com/posts/78987830
https://linkhay.com/link/6053351/tim-hieu-chi-tiet-ve-thuat-ngu-y-khoa-trong-tieng-anh-ve-dot-song
